تبادل لینک هوشمند 
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
«عمل» و حقیقت آن
بر اساس آنچه اهل لغت تصریح کردهاند[56]، «عمل» عبارت است از کار و فعل و خدمتی است که با قصد و اراده انجام داده می‌شود. از اینرو در اعمال انسانی که با اراده و عمل همراه است پیوسته هدف و غایتی مدّ نظر فاعل است که آنرا کمال خود دانسته و برای تحصیل آن اقدام میکند.
در متون دینی ما غایت قصوای خلقت انسان عبادت الهی و به معنای دقیق «قرب الی الله» ترسیم شده است و لذا عمل مطلوب که در فرهنگ قرآنی به آن «عمل صالح» اطلاق شده، عملی است که در این راستا به انجام می رسد.
سیمای «عمل» در کلام خدا
الف) ضرورت همراهی «ایمان» و «عمل»
قرآن کریم از سویی کمال انسان را خدایی شدن و «تقرّب الی الله» معرفی کرده و انسان را رهسپار به سمت مبدأ حقیقی خویش دانسته و میفرماید: - «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُون»[57]
امّا از سویی دیگر رسیدن به این هدف را مستلزم جد و تلاش و سعی و کوشش دانسته و میفرماید:
- «يَأَيُّهَا الْانسَنُ إِنَّكَ كاَدِحٌ إِلىَ رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ»[58] «هان ای انسان، تو در راه پروردگار تلاش می‌کنی و بالاخره او را دیدار خواهی کرد.»
همچنین در جایی دیگر ذات اقدس اله طلب سعادت اخروی و تلاش در جهت آنرا دو مؤلّفه‌ی اصلی ایمان معرّفی کرده و می فرماید:
- «وَ مَنْ أَرَادَ الاَْخِرَةَ وَ سَعَى لهََا سَعْيَهَا وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئكَ كَانَ سَعْيُهُم مَّشْكُورًا»[59] «هر کس خواهان آخرت بوده و کوشش خود را برای آن بکار برد کوشش این چنین افرادی مورد تقدیر خواهد بود.»
- «فَأَمَّا مَن تَابَ وَ ءَامَنَ وَ عَمِلَ صَلِحًا فَعَسىَ أَن يَكُونَ مِنَ الْمُفْلِحِين»[60] و اما کسی که توبه کرد و ایمان آورد و عمل صالح بجا میآورد امید آن است که از رستگاران باشد.
- «وَ مَن يَأْتِهِ مُؤْمِنًا قَدْ عَمِلَ الصَّالِحَاتِ فَأُوْلَئكَ لهَُمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلى»[61] هرکس مؤمن باشد و به تحقیق اعمال صالحه بجا آورده باشد، برای اینها است در آخرت درجات عظیم و بلند.
از اینرو و با نظر به این آیات می توان نتیجه گرفت در فرهنگ قرآن، «ایمان» و «عمل» مکمّل همدیگر هستند و ایمانی که با سعی و تلاش در جهت تحصیل کمالات اخروی همراه نباشد، عاری از حقیقت است و سودی را برای عبد به همراه نخواهد آورد.
ب) تأثیر «عمل» در سرنوشت
همانگونه که برخی از صاحبنظران تصریح کردهاند[62] در فرهنگ اسلام، «عمل»، نقش به سزایی در سرنوشت و عاقبت ابدی انسان ایفا می کند. انسان آزاد و مختار آفریده شده و با اعمال اختیاری خود قادر به رقم زدن سرنوشت خویش است و این توانایی را دارد تا سعادت و شقاوت ابدی خود را با عمل و کردار خویش تعیین سازد. در قرآن کریم آیات زیادی بیانگر این حقیقت ناب میباشد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می کنیم:
- «وَ أَن لَّيْسَ لِلْانسَانِ إِلَّا مَا سَعَى وَ أَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَى ثمَُّ يجُْزَاهُ الْجَزَاءَ الْأَوْفى»[63] «نیست برای انسان جز سعی و کوشش که نموده، کوشش او در آینده به وی نمایانده خواهد شد، و کاملترین پاداش را در برابر آن دریافت خواهد کرد.
- «إِنَّ السَّاعَةَ ءَاتِيَةٌ أَكاَدُ أُخْفِيهَا لِتُجْزَى كلُُّ نَفْسِ بِمَا تَسْعَى»[64] روز قیامت خواهد آمد، اراده کردم آن را پنهان دارم تا هر کس به جزای سعی و کوشش خود برسد.
- فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ وَ مَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ»[65] «پس هر کس به سنگینی یک ذره عمل خبری کند، آن را می‌بیند، و هر کس به سنگینی یک ذره عمل شر را انجام دهد، آن را خواهد دید.
- «وَ لِكُلٍّ دَرَجَاتٌ مِّمَّا عَمِلُواْ وَ مَا رَبُّكَ بِغَفِلٍ عَمَّا يَعْمَلُون»[66] برای هر فردی در روز قیامت درجهای است بواسطه‌ی آنچه انجام دادهاند و خداوند از آنچه انجام داده اند، غافل نمی باشد.
توجّه به نقش و تأثیر «عمل» در سرنوشت ابدی، حس مسئولیّت در قبال اعمال را در انسان زنده می کند و این آگاهی را به انسان می دهد که انسان در این دنیا چنان مطلق العنان نیست تا هرکاری که باب طبع اوست بدون توجّه به اثرات ابدی و اخروی آن انجام دهد بلکه باید پیوسته نامه‌ی اعمال روزانه‌ی خود را مرور کرده و نسبت به کاستی ها از خداوند طلب توفیق کرده و نسبت به اعمال ناشایست از خداوند طلب مغرفت کند. خداوند در قرآن کریم انسان را نسبت به این حقیقت توجّه داده و می فرماید:
- كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ رَهينَةٌ [67]هر كسى در گرو دستاورد خويش است،
«وَ لَتُسَْلُنَّ عَمَّا كُنتُمْ تَعْمَلُون»[68] در آنروز از آنچه انجام داده اند مورد سؤال واقع می شوند.
رحجان کیفیّت «عمل» بر کمیّت آن
قرآن مجید نسبت به کیفیّت عمل عنایت ویژهای مبذول داشته و از مجموع آیات می توان چنین برداشت کرد که حسن عمل بیش از فزونی آن مورد اهتمام و توجّه‌ی شارع مقدّس بوده است. برخی از آیات در این زمینه به این شرح میباشد:
- «إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلىَ الْأَرْضِ زِينَةً لها لِنَبْلُوَهُمْ أَيهُُّمْ أَحْسَنُ عَمَلا»[69] ما آنچه را روی زمین است، زینت آن قرار دادیم تا آنها را بیازماییم که کدامیک عمل بهتری دارند.
- «الَّذِى خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الحَْيَوةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكمُْ أَحْسَنُ عَمَلًا »[70] کسی که مرگ و حیات را آفرید تا مشخّص کند کدامیک از شما صاحب عمل بهتری هستید
سیمای عمل در احادیث
در احادیث و روایات اهل بیت (عليه‌السلام) نیز به عمل و اهمیت و ارزش آن اشاره شده و به توضیح آن پرداخته شده است.
1- پرهیز از گفتار بدون «عمل»
امام صادق (عليه‌السلام) می‌فرمایند:
«کونوا دعاةً للناس بغیرألسنتکم ولا تکونوا دعاةً بألسنتکم»[71] مردم را به غیر زبان خود (بلکه بوسیله عمل) دعوت کنید و با زبان خودتان مردم را دعوت نکنید.
حضرت امیرالمؤمنین(عليه‌السلام) می‌فرمایند:
«الشرف عند الله سبحانه بحسن الأعمال لا بحسن الأقوال»[72] حصول شرف و بزرگی در بارگاه خدا با بهترین اعمال مهیا و میسّر است نه با گفتار خوب.
2- مداومت در «عمل»
از امام صادق (عليه‌السلام) نقل شده است:
«مَنْ عَمِلَ عَمَلًا مِنْ أَعْمَالِ الْخَيْرِ فَلْيَدُمْ عَلَيْهِ سِنَةً وَ لَا يَقْطَعْهُ دُونَهَا»[73] هر کس عمل صالح را از اعمال خیر و نیک انجام دهد شایسته است که آنها را برای یک سال انجام دهد و کم‌تر از یک سال نباشد.
امام محمد باقر (عليه‌السلام) می‌فرمایند:
«الْإِبْقَاءُ عَلَى الْعَمَلِ أَشَدُّ مِنَ الْعَمَل»[74] یاقی ماندن بر عمل سخت‌تر از خود عمل است.
3- عمل همراه بصیرت
امام صادق (عليه‌السلام) درباره عمل قلیلی که با یقین انجام شود، می‌فرمایند:
«وَ اعْلَمْ أَنَّ الْعَمَلَ الدَّائِمَ الْقَلِيلَ عَلَى الْيَقِينِ أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الْعَمَلِ الْكَثِيرِ عَلَى غَيْرِ يَقِينٍ»[75] بدان که عمل معینی که بر یقین استوار باشد و دائم باشد پیش خدا بهتر از آن عملی است که کثیر و زیاد باشد که به یقین استوار نباشد.
از سوی دیگر امیر مؤمنان(عليه‌السلام) بر حفظ جنبه‌ی اخلاص در عمل تأکید ورزیده و عمل ریاکارانه که خود از ضعف شناخت شخص صاحب عمل نشأت می گیرد را نفی کرده و می فرمایند:
«عليك بالإخلاص فإنه سبب قبول الأعمال و أفضل الطاعة»[76] بر تو باد بر اخلاص زیرا آن سبب پذیرفتن اعمال و افضل طاعت است.
همچنین امام صادق (عليه‌السلام) در ذیل آیه شریفه «لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكمُْ أَحْسَنُ عَمَلا»[77] می‌فرمایند:
«لیس یعنی أکثرَ عملاً ولکن أصوَبَکم عملاً و انّما الاصابةٌ خشيةُ اللهُ النيةُ الصادقه»[78] منظور زیادی عمل نیست بلکه درستی عمل است و درستی عمل با خشیت الهی و نیت پاک حاصل می‌شود.
4- ملاک عمل شایسته
مانند چیزهای دیگر عمل انسان نیز به دو قسم تقسیم می‌شود امّا سؤال این است که از دید روایات ارزش اعمال به چیست؟
روایات متعددی در این باره وجود دارد که با نشان دادن اعمال خوب و بازنشاساندن آنها از اعمال بد، ما را به انجام کارهای خوب سوق می‌دهد و از کارهای بد و زشت و ناپسندی برحذر می دارد.
یکی از این ملاکات که در روایات به آن اشاره شده است، آثار و پیامدهای عمل است. عمل خوب عملی است که آثار خوبی را در خود انسان و جامعه به دنبال دارد و در مقابل عمل بد نیز آثار بد و قبیحی را به همراه میآورد. در روایتی حضرت امیرالمؤمنین (عليه‌السلام) با نظر به این مطلب عمل خوب و بد را این چنین توصیف میکند.
«شَتَّانَ مَا بَيْنَ عَمَلَيْنِ عَمَلٍ تَذْهَبُ لَذَّتُهُ وَ تَبْقَى تَبِعَتُهُ وَ عَمَلٍ تَذْهَبُ مَئُونَتُهُ وَ يَبْقَى أَجْرُهُ »[79] «بین دو تا عمل فاصله بسیاری وجود دارد؛ عملی که لذتش از بین رود و رنج و تعبش باقی بماند و عملی که سختی‌اش تمام شود و اجر و پاداش آن باقی بماند.»
در روایات دیگر شایستگی برای مدح و ذم به عنوان ملاکی برای تشخیص عمل خوب از بد معرّفی شده و قضاوت در مورد آنرا به طبع سلیم و وجدان افراد ارجاع داده است. به طور مثال در روایتی از حضرت امیر(عليه‌السلام) آمده است:
«احْذَرْ كُلَّ عَمَلٍ إِذَا سُئِلَ عَنْهُ صَاحِبُهُ أَنْكَرَهُ أَوِ اعْتَذَرَ مِنْه»[80] بپرهیز از هر عملی که وقتی از صاحب آن عمل درباره آن سؤال شود، منکرش شود و از کاری که انجام داده معذرت بخواهد.
بر اساس این ملاکات برخی از مصادیق اعمال خیر به عنوان افضل اعمال در روایات مورد اشاره قرار گرفته است که عبارتند از: پاسداری از حق، إطعام طعام، خوش گفتاری، تفقه در دین، رغبت داشتن به خدا، اخلاص، جهاد، حج، ایمان مستحکم، خوش رویی، نماز اول وقت، احسان به والدین، افشاء سلام، ذکر خداوند، در جهت قضاء حاجت مؤمن قدم برداشتن، توکل به خداوند و راضی بودن به مقدرات.[81]
نظرات شما عزیزان:
